Dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) đang được kỳ vọng sẽ tạo ra bước chuyển mới trong việc phòng chống lãng phí. Lần đầu tiên, nguyên tắc xử lý kỷ luật, miễn nhiệm hoặc từ chức nếu để xảy ra lãng phí nghiêm trọng sẽ được đưa vào luật. Điều này thể hiện sự quyết tâm của Nhà nước trong việc giải quyết vấn đề lãng phí, một vấn đề đã gây nhức nhối trong thời gian dài.
Thực tế cho thấy, lãng phí không phải là một khái niệm xa lạ, mà nó có thể nảy sinh từ những chi tiết nhỏ nhất trong đời sống. Mới đây, Thanh tra Chính phủ đã chỉ ra rằng, Thông tư số 01/2021 của Bộ Giao thông Vận tải đã gây ra lãng phí hơn 350 tỷ đồng do yêu cầu xét nghiệm nồng độ cồn trong máu hoặc hơi thở khi làm thủ tục giấy phép lái xe. Điều này cho thấy rằng, lãng phí có thể xảy ra ở bất kỳ lĩnh vực nào và đòi hỏi một hành lang pháp lý chặt chẽ, minh bạch để siết trách nhiệm và củng cố niềm tin của nhân dân.
Trong thời gian gần đây, đã có nhiều vụ án, vụ việc có dấu hiệu lãng phí được phát hiện và xử lý. Tại phiên họp của Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực hồi tháng 3-2025, đã thống nhất đưa một số vụ án, vụ việc có dấu hiệu lãng phí vào diện Ban Chỉ đạo Trung ương theo dõi. Trong đó có vụ án Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí liên quan đến sai phạm tại dự án tòa nhà Trung tâm Điều hành và giao dịch thương mại, Tổng Công ty Xi măng Việt Nam (VCEM); Dự án thủy điện Hồi Xuân, tỉnh Thanh Hóa; Dự án xây dựng trụ sở Bộ Ngoại giao; Tiểu dự án 2 (Lim – Phả Lại), thuộc Dự án tuyến đường sắt Yên Viên – Phả Lại – Hạ Long – Cái Lân.
Trong bối cảnh sắp xếp lại đơn vị hành chính, hợp nhất các tỉnh, thành phố, công tác quản lý, khai thác nhà, đất công dôi dư và xử lý các công trình chậm tiến độ để không xảy ra lãng phí cũng là một thách thức lớn. Theo thống kê bước đầu, trên cả nước hiện dôi dư hơn 4.220 trụ sở hành chính. Tại TPHCM, sau khi sắp xếp lại đơn vị hành chính, số trụ sở dôi dư khá lớn. Cụ thể, Trung tâm Hành chính tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (trước đây) được đề xuất chuyển đổi thành cơ sở đào tạo, thậm chí thành trường đại học, để phục vụ nhu cầu phát triển giáo dục – đào tạo của vùng Đông Nam bộ. Tòa tháp Trung tâm Hành chính tỉnh Bình Dương (trước đây) cũng được tính toán sử dụng. Phương án là một tháp tiếp tục dành cho cơ quan nhà nước, một tháp chuyển công năng thành trung tâm khoa học, đổi mới sáng tạo.
Law sư Hà Hải, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TPHCM, nhận xét, chủ trương của Đảng và Nhà nước ta về chống lãng phí, tiêu cực không phải bây giờ mới đặt ra. Song trong điều kiện hiện nay, khi đất nước phát triển, có điều kiện vật chất nhiều hơn thì nguy cơ lãng phí cũng lớn hơn. Hiện Bộ luật Hình sự chưa có tội danh riêng về lãng phí, nhưng có thể vận dụng một số tội danh liên quan để xử lý. Chống lãng phí không thể chỉ kêu gọi mà phải đi vào thực chất, phải luật hóa, định nghĩa cụ thể, liệt kê hành vi, gắn với chế tài xử lý thật mạnh.
Tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo luật trên, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đề nghị quy định rõ nguyên tắc xử lý kỷ luật, miễn nhiệm hoặc từ chức khi để xảy ra lãng phí nghiêm trọng trong phạm vi quản lý. Ủng hộ đề nghị trên, ông Cao Thanh Bình, Trưởng Ban Văn hóa – Xã hội HĐND TPHCM, cho rằng, nếu luật chỉ dừng lại ở mức quy định chung chung thì sẽ khó triển khai, khó quy trách nhiệm và xử lý.
Đại biểu Quốc hội Dương Ngọc Hải, nguyên Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực UBND TPHCM, cho rằng, điểm then chốt nằm ở quy định nguyên tắc người đứng đầu chịu trách nhiệm cá nhân khi để xảy ra lãng phí trong phạm vi quản lý, điều này sẽ nâng cao trách nhiệm của lãnh đạo các cấp chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa. Dự thảo luật lần này chính là cơ hội để bịt những lỗ hổng về trách nhiệm. Khi trách nhiệm cá nhân được siết chặt, từng đồng ngân sách, từng tài sản công, từng công trình, dự án mới được triển khai, quản lý, sử dụng hiệu quả.
