Quảng Ninh đang nổi lên như một điểm đến mới với loại hình du lịch di sản công nghiệp vùng than, nơi du khách có thể khám phá vẻ đẹp của lao động và hành trình chuyển đổi từ “than đen” đến “màu xanh”. Bên cạnh Vịnh Hạ Long, tỉnh này còn sở hữu một “kho báu” khác là các mỏ than với lịch sử lâu đời, lao động và công nghiệp.
Những khai trường lộ thiên, moong mỏ sâu, bãi thải được phủ xanh và hầm lò mô phỏng đang trở thành nguồn cảm hứng cho một hướng đi mới trong ngành du lịch. Loại hình du lịch này mang đến trải nghiệm giúp du khách hiểu hơn về nghề mỏ, con người vùng than – những người đã làm nên diện mạo công nghiệp của tỉnh.
Chị Đỗ Thị Thu Hiền, chủ homestay Halo Bay, cho biết nhiều khách nước ngoài thích thú với hành trình khám phá vùng than. “Họ muốn được tận mắt thấy khai trường, tìm hiểu nghề mỏ và nghe những câu chuyện về người thợ lò”, chị Hiền nói. Đó là trải nghiệm giàu cảm xúc, giúp du khách hiểu sâu hơn về văn hóa lao động của vùng đất này.
Du khách tham quan vùng than Quảng Ninh
Hạt nhân của hướng phát triển mới nằm ở các mỏ lộ thiên lâu đời như Cọc Sáu, Đèo Nai, Cao Sơn. Nơi đây, những tuyến xe siêu tải nối dài giữa các tầng khai thác, những vách mỏ cao hàng chục mét tạo nên bức tranh hùng vĩ hiếm có. Bên cạnh đó là các di tích, trụ sở Pháp cổ gắn với lịch sử ngành than được bảo tồn tại Cẩm Phả, Cửa Ông – minh chứng cho quá trình hình thành vùng mỏ.
Du khách có thể tham khảo trang web chính thức của tỉnh Quảng Ninh để biết thêm thông tin về các tour du lịch và hoạt động tại vùng than.
Từ năm 2016, Quảng Ninh từng thí điểm tour tham quan khai trường Cao Sơn. Du khách được xem sa bàn, tìm hiểu công nghệ khai thác, nghe thợ mỏ kể chuyện nghề. Dù quy mô còn nhỏ, mô hình này đã chứng minh sức hút riêng nếu được tổ chức bài bản, có hướng dẫn viên chuyên nghiệp và bảo đảm an toàn.
Không chỉ có những mỏ đang khai thác, các khu vực sau khai thác cũng đang được “tái sinh” theo hướng du lịch sinh thái. Moong 917 Hòn Gai, sau khi dừng khai thác, được cải tạo thành hồ nước ngọt dung tích hơn 20 triệu m3, vừa điều hòa môi trường vừa tạo cảnh quan hấp dẫn. Cùng với đó, ngành than đẩy mạnh hoàn nguyên bãi thải: cắt tầng, phủ xanh, xây kè chắn, biến nơi từng phủ bụi than thành triền đồi xanh mướt – nền tảng cho sản phẩm du lịch trải nghiệm “từ than đen đến màu xanh”.
Một điểm nhấn đặc biệt là Bảo tàng Quảng Ninh – công trình được ví như “cuốn sách kể chuyện mỏ” giữa trung tâm Hạ Long. Không gian hầm lò mô phỏng tỉ lệ thật, ánh sáng và âm thanh sống động, cùng hơn 70% hiện vật gốc giúp người xem như được bước xuống lòng đất.
Song song với đó, Quảng Ninh cũng định hướng “bảo tàng hóa” các di sản mỏ ngoài trời. Mỏ Mạo Khê, nơi ghi dấu hòn than đầu tiên của Việt Nam, được đề xuất cải tạo thành Bảo tàng Than. Nếu được triển khai, đây sẽ là điểm khởi đầu cho tuyến di sản mỏ phía Tây tỉnh, kết nối với Bảo tàng Quảng Ninh, hình thành trục du lịch kể lại hành trình hơn một thế kỷ khai mở, phát triển và chuyển đổi xanh của vùng than.
Theo đại diện Công ty Du lịch Đất Mỏ, du lịch gắn với khai trường than có sức hấp dẫn riêng, bởi không chỉ độc đáo mà còn mang giá trị giáo dục lớn. “Người xem không chỉ ngắm cảnh mà còn hiểu được quá trình lao động, công nghệ khai thác, sự chuyển mình của ngành than trong thời kỳ mới”, vị này nói.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất của loại hình du lịch này là vấn đề an toàn, môi trường và sự phối hợp giữa hai lĩnh vực – khai thác than và du lịch. Việc mở cửa moong mỏ, bãi thải hay khai trường cho khách tham quan cần trải qua quy trình đánh giá nghiêm ngặt về địa chất, chất lượng nước và độ ổn định công trình.
Các chuyên gia cho rằng, chỉ khi các tiêu chí kỹ thuật và môi trường được đảm bảo, hoạt động du lịch tại mỏ mới có thể triển khai bền vững. Cần có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa ngành than, du lịch và chính quyền để vừa đảm bảo an toàn khai thác, vừa tạo điều kiện cho khách trải nghiệm thực tế.
Khi đó, mỗi chuyến “check-in” vùng than sẽ không chỉ mang đến khung hình đẹp mà còn là hành trình khám phá di sản lao động của Quảng Ninh – nơi con người đã biến những vỉa than đen thành biểu tượng của sức sáng tạo và ý chí vươn lên.
