Trong thời đại công nghệ số hiện nay, trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực của đời sống, từ y tế, giáo dục, kinh doanh đến đời sống hàng ngày. Tuy nhiên, việc sử dụng AI vào mục đích trái đạo đức ngày càng phổ biến đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về kiểm soát công nghệ và nâng cao trách nhiệm của người dùng.
Với tốc độ cải tiến chóng mặt, AI đang tạo ra một “cuộc cách mạng” trong nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, những mặt trái của công nghệ này đã gây ra thách thức không nhỏ với việc quản lý và kiểm soát thông tin trên không gian mạng. Một trong những vấn đề đáng quan tâm là tình trạng tin giả do AI tạo ra đang trở nên phổ biến trên mạng xã hội.
Những người tạo tin giả thường “ăn theo” các vấn đề thời sự nóng, đang được dư luận xã hội quan tâm. Chẳng hạn, sau vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng tại Quảng Trị làm 12 người thương vong, trên mạng xã hội xuất hiện một số hình ảnh thương tâm, lấy đi nhiều nước mắt của người xem. Tuy nhiên, xác định đây là những hình ảnh được tạo ra bởi AI, Công an xã Lao Bảo đã phát cảnh báo về hành vi phát tán hình ảnh giả mạo gây hiểu lầm.
Tương tự, lợi dụng sự quan tâm của dư luận xung quanh vụ lật tàu du lịch trên vịnh Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, nhiều tài khoản mạng xã hội đã đăng tải những hình ảnh, câu chuyện xúc động về các nạn nhân. Tuy nhiên, không ít nội dung trong đó là giả mạo, được tạo ra bằng AI nhằm “đánh” vào cảm xúc, thu hút tương tác của người dùng mạng xã hội.
Công nghệ AI đang được cải tiến từng ngày, và chỉ mất vài phút bằng những câu lệnh đơn giản, có thể tạo ra một video có nội dung hấp dẫn, đúng với chủ đích của người dùng. Các nền tảng AI thế hệ mới như KlingAI, Veo3, Sora… đang được người dùng toàn cầu, trong đó có Việt Nam, rất ưa chuộng.
Tuy nhiên, công nghệ deepfake – sự kết hợp của deep learning và fake – cũng gây lo ngại lớn trên toàn cầu khi có thể được sử dụng để tạo ra những hình ảnh, âm thanh hoặc video như thật, rất khó phát hiện được là giả. Hậu quả là hàng loạt vụ lừa đảo liên quan đến công nghệ này đã xảy ra ở cả Việt Nam và thế giới.
Trung tướng Nguyễn Minh Chính, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, lưu ý đang xuất hiện xu hướng lạm dụng AI vì các mục đích vi phạm pháp luật. Trong đó, các hình thức AI-as-a-Service được tội phạm mạng lợi dụng để tạo mã độc, làm giả giọng nói, khuôn mặt, văn bản… nhằm lừa đảo, tấn công mạng, xâm nhập hệ thống dữ liệu.
Ông Trần Ngọc Anh, Giám đốc kỹ thuật Công ty TNHH Hòa Bình Không gian mạng, cho rằng một trong những nguy cơ đối với người dùng AI là có thể tiếp nhận các thông tin sai lệch do chính công cụ này tạo ra. Bên cạnh đó còn có hàng loạt vấn đề khác như lộ lọt thông tin bí mật, dữ liệu cá nhân…
Trước những thách thức trên, chuyên gia an ninh mạng Vũ Ngọc Sơn, Trưởng Ban Công nghệ Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, nhấn mạnh con người là chủ thể khai thác, sử dụng AI nên mặt tốt hay mặt xấu của AI đều gắn chặt với con người. Nếu người dùng có trình độ, ứng dụng vào mục đích tốt, công nghệ sẽ phát huy các thế mạnh có lợi. Ngược lại, người dùng AI thiếu hiểu biết hoặc lợi dụng vào các mục đích vi phạm pháp luật thì có thể gây hệ lụy lớn.
Để sử dụng, khai thác AI hiệu quả, cần chú trọng xây dựng đội ngũ, quy trình. AI chỉ phát huy giá trị khi đặt vào tay những người biết làm chủ.
Liên quan đến vấn đề quản lý AI, Bộ Tài chính cũng nhấn mạnh việc kinh doanh công nghệ deepfake cần thiết được quy định là ngành, nghề kinh doanh có điều kiện để ngăn chặn lạm dụng công nghệ gây rối loạn thông tin, lừa đảo…
Lawrence sư Trần Anh Tuấn (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) khuyến nghị người dùng cần cẩn trọng khi tiếp cận, sử dụng AI, tuyệt đối tránh các hành vi lợi dụng AI để câu view, câu like; nâng cao trách nhiệm cá nhân, tuân thủ pháp luật khi sử dụng AI cũng như tham gia môi trường mạng.
Trung tướng Nguyễn Minh Chính nhấn mạnh yếu tố cốt lõi trong phát triển AI bền vững chính là nguồn nhân lực. Từ nhà nghiên cứu, kỹ sư, chuyên gia an ninh mạng đến nhà quản lý và người dùng, tất cả đều cần được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng, đạo đức và ý thức pháp luật.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết AI mở ra cơ hội lớn nhưng cũng đặt ra nhiều vấn đề về đạo đức, việc làm và niềm tin xã hội. Do đó, phải phát triển AI vừa nhanh vừa an toàn vừa nhân văn. Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ ban hành Bộ Quy tắc đạo đức AI quốc gia và xây dựng Luật AI, chiến lược AI.
